Хонандагони азиз!
Шумо дар синфҳои 8 ва 9 асосҳои давлат ва ҳуқуқро омӯхта, дар бораи сохти давлатии мамлакати мо, уҳдадориҳо ва масъулияти ҳар як инсон ва шаҳрванд дар назди давлат ва ҷомеа чизҳои бисёреро аз худ намудед. Дар ин соли таҳсил шумо, чун дигар хонандагони синфҳои болоии мактабҳои таҳсилоти умумии Тоҷикистон, фанни нав—“Хуқуки инсон”- ро меомӯзед.
“Ҳуқуқи инсон”... Шумо бо ин калимаҳо шояд бори аввал дучор намеоед. Онҳо дар барномаҳои телевизион ва радио садо медиҳанд, дар саҳифаҳои матбуоти даврӣ зуд-зуд ба чашм мерасанд. Конститутсияи мамлакати моро кушоед. Дар оғози он шумо мехонед, ки “Ҳаёт, қадр, номус ва дигар ҳуқуқҳои фитрии инсон дахлнопазиранд” (моддаи 5) ва андаке баъдтар боби алоҳидаро дар бораи ҳуқуқ, озодӣ ва вазифаҳои асосии инсон ва шаҳрванд мехонед. Ба масъалаҳои риоя ва ҳимояи ҳуқуқҳои инсон бисёр созишномаҳои байналмилалӣ бахшида шудаанд. Воқеан, “Ҳуқуқи инсон” чист? Ва чаро дар айни замон, сарфи назар аз фарқиятҳои иҷтимоӣ, фарҳангӣ ва динӣ дар байни халқҳои мамлакатҳои гуногун ҳуқуқи инсон дар тамоми ҷаҳон чун яке аз муҳимтарин сангҳои маҳаки тамаддуни инсонӣ дониста мешавад?
Умедворем, ки китоби дарсии мо барои пайдо кардани ҷавоб ба ин савол ба Шумо кӯмак мерасонад.
Ҳарчанд қисми зиёди китоби дарсӣ ба масъалаҳои ҳуқуқшиносӣ бахшида шудааст, тасдиқ кардан хатост, ки ҳуқуқи инсон танҳо ба масъалаҳои қонунгузорӣ ва истифодаи он дахл мекунад. Мафҳуми ҳуқуқи инсон саршор аз ақидаҳои амиқи фалсафию ахлоқист. Асоси онро арзишҳои ахлоқие ташкил медиҳанд, ки аз ҳамаи динҳои ҷаҳонӣ, ривоятҳои қадимии халқҳои гуногун, ғояҳои мутафаккирони гузашта, аз ҷумла тоҷику форс сарчашма мегиранд.
Аммо дар дунё муносибат ба ҳуқуқҳои инсон якранг нест ва ин зуҳурот пеш аз ҳама ба он сабаб арзи вуҷуд кардааст, ки ба ҷуз аз арзишҳои умумии ахлоқӣ дар ҳар ҷомеа арзишҳои алоҳидаи танҳо ба вай хоси дар раванди инкишофи пешинааш ташаккулёфта мавҷуданд. Ба ин тариқ, дар паси ҳар кадоме аз фарқиятҳо дар муносибат ба ҳуқуқҳои инсон ҳамеша фарқиятҳо дар муқаррароти арзишӣ меистанд ва дарку фаҳмиши моҳият ва сабабҳои онҳо барои ҳар касе, ки ғамхорӣ ба Ватан - Тоҷикистонро қарзи худ меҳисобад, басо муҳим аст. Умедворем, ки китоби дарсии мо ба шумо дар муносибат ба ин масъалаҳо хирадмандӣ ва эҳсоси масъулият меомӯзонад.
Эҳсоси масъулиятшиносӣ боз аз он ҷиҳат басо муҳим аст, ки ҳуқуқҳои инсон ҳамеша маҳдуданд. Маҳдудиятҳои махсус, масалан, дар ҳолатҳои офатҳои табиӣ, фалокатҳои техногенӣ ва ё эпидемияҳои калон ҷорӣ карда мешаванд. Ҳатто дар ин ҳолатҳо ҳам дараҷаи чунин маҳдудиятҳо аз доираи муқарраркардаи қонуни махсус берун буда наметавонад ва ҳуқуқҳои нисбатан муҳим набояд маҳдуд гарданд. Дар ҳолати муқаррарӣ ҳам фаромӯш кардан лозим нест, ки ҳуқуқҳои инсон аз уҳдадориҳо дар назди ҷомеа ва давлат ҳаргиз ҷудо нестанд ва барои мо дар байни ин уҳдадориҳо аз ҳама асосиаш вайрон накардани ҳуқуқҳои дигарон аст.
Тасаввурот дар бораи ҳуқуқҳои инсон ягон чизи тағйирнопазир нест, онҳо якҷоя бо пешрафти инсоният ташаккул ёфта буданд ва имрӯзу фардо низ инкишоф меёбанд. Шумо аз китоби дарсӣ батафсил мефаҳмед, ки он чӣ гуна ба амал омадааст ва баъд ба хулосаи муҳиме меоед, ки ҳамаи ҳуқуқҳои инсон тақсимнашаванда, вобастаи ҳамдигар ва ба якдигар алоқаманданд.
Амалишавии ҳуқуқҳои инсон ба ташаккули шахсият вобастааст. «Ҷавонон ба ҳаёти мустақилона қадам ниҳода, ҷои худро дар ҷомеа муқаррар кардан мехоҳанд. Дар пеши онҳо интихоби касб, ба вуҷуд овардани оила, пайвастан ба ҷунбиши муайяни сиёсӣ ва ниҳоят, дарёфтани мавқеи устувори шаҳрвандӣ барин масъалаҳо пайдо мешаванд. Ҳамаи ин омилҳое ҳастанд, ки шахсиятро ташаккул медиҳанд», - таъкид кардааст Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон дар мулоқот бо ҷавонони мамлакат.
Фаромӯш накунед: ояндаи Ҷумҳурии Тоҷикистон, пешрафту инкишофи минбаъдаи он чун давлати пуриқтидори демократӣ, ки риоя ва ҳимояи ҳуқуқҳои инсонро барои ҳама кафолат медиҳад, аз мавқеи фаъолонаи шаҳрвандию ҳаётии шумо вобастааст.
Китоби дарсӣ аз фаслҳо, бобҳо ва бахшҳо таркиб ёфтааст. Ба истилоҳоти асосӣ дар матни китоб, саволҳо, супоришҳо ва машқҳо барои корҳои мустақилона, ки дар охири ҳар бахш оварда шудаанд, таваҷҷӯҳ намоед. Муаллифони китоб кӯшиш карданд, ки китобро барои омӯзиши шумо шавқовар гардонанд.
Муаллифон дар омӯзиши фанни “Ҳуқуқи инсон” ба шумо шавқи саршору комёбиҳо хоҳонанд.