Мавзӯи дӯстӣ, ҳамраъйӣ, ваҳдату ягонагӣ дар ғазалиёти Мавлоно мақоми шоиста доранд. Зиндагӣ ва ҳаёти ибратомӯзи Ҷалолиддини Балхӣ шоҳиди ин гуфтаҳои мост. Маҳз ҳамин
дӯстӣ ва якдилӣ буд, ки дар сари кабри ӯ садҳо мардуми гуногунмиллат, гуногуноин ҷамъ омаданд ва бо як эҳтиром ҷасади ӯро ба хок супориданд.
Ҳамин дӯстӣ, ҳамин шеваи рафтор ва гуфторро Мавлоно дар эҷодиёташ илқо ва васф намуд. Таваҷҷӯҳ кунед ба ғазали «Ёрон ҳама пештар нишинанд».
Мо сӯҳбати ҳамдигар гузинем,
Бар домани ҳамдигар нишинем.
Ерон ҳама пештар нишинанд,
То чеҳраи ҳамдигар бубинанд.
Ин дам, ки нишастаем бо ҳам,
Май бар кафу гул дар остинем.
Аз хона ба боғ роҳ дорем,
Ҳамсояи сарву ёсаминем.
Ҳар рӯз ба боғ андароем,
Гулҳои шукуфта сад бубинем.
Ба назари Мавлоно бо дӯстони мувофиқ ва ёрони содик сӯҳбат оростан аҷаб кайфияте дораду гулҳои хушбӯйро нисори якдигар намудан сад арзандагй. Дар баробари ин Мавлоно дустони номувофиқи кинаҷӯ ва магруру худписандро сахт маломат менамояд. Онҳоро ба сулҳу салоҳ, ба якдигарфаҳмӣ, ба донистани қадри якдигар даъват менамояд. Ба андешаи Мавлоно бояд дӯст аз дӯст дар дил кина нагирад ва гаразҳоро аз дил биронад. Ҳамин аст расми дӯстию бародарӣ:
Биё, то қадри якдигар бидонем,
Ки то ногах, зи якдигар намонем.
Каримон ҷон фидои дуст карданд,
Сагӣ бигзор, мо ҳам мардумонем.
Ғаразҳо тира дорад дустиро,
Гаразҳоро чаро аз дил наронем?
Сарҷамъӣ, иттиҳод ва якдигарфаҳмӣ метавонад ҳар лашкариро маглуб кунад. Бинобар ин, якдилу якмаром шудани инсонҳо гарави муваффақият аст:
Парокандагӣ аз нифоқ хезад,
Пирӯзӣ аз иттифоқ хезад.
Ту ноз кунию ёри ту ноз,
Чун ноз ду шуд талоқ хезад.
Аз ноз шавад вилояте танг,
Дар дил сафари Ироқ хезад.
Ҳамин маъниро Мавлоно дар ғазали «Бар сафи Рустам занем» боз қам равшантар ба қалам додааст. Шоир ёронро ба сарҷамъӣ ва муттаҳидӣ даъват намудааст:
Тар дам аз шодиву гар аз ғам занем,
Ҷамъ биншинему дам бо ҳам занем.
Мову ёрон ҳамдилу ҳамдам шавем,
Ҳамчу оташ бар сафи Рустам занем.
Гарчи мардонем, агар танҳо равем,
Чун занон бар навҳаву мотам занем.
Торҳои чангро монем мо,
Чун-к дарсозем, зеру бам занем.
Мо ҳама дар ҷамъ одам будаем,
Бори дигар ҷумла бар одам занем.
Вале ин панду андарзҳо, ин пешниҳоду орзуҳои Мавлоно ҷомаи амал напӯшиданд. Якдигарфаҳмӣ, якдилй дар байни подшоҳони кишварҳои мусулмон набуд, ки лашкари Чингиз шаҳру деҳоти бешуморро сӯзонд, мардуми бешуморро ба қатл расонд, илму фарҳангро хароб кард ва худи Мавлоно ва садҳо уламою удабо, қукаморо аз Ватан беватан гардонд. Ин ҳодисоту ин воқеот аз хотири Мавлоно Ҷалолиддини Балхӣ ҳаргиз ва то дами вопасинаш фаромӯш нагардид ва оҳу афгонаш ҳисоб надошт. У гоҳ-гоҳ дили дардмандашро бо шеъри нав таскин медод ва аз даргоҳи Худованд илтиҷо менамуд, ки барои саркӯб ва шикасти душмани қаттоли миллаташ Шери Худою Рустами Дастонро бифрист. Зеро аз ин ҳокимону шоҳони бетона, аз ин халқи бепушту паноҳ умед нест:
3-ин халқи пуршикояпг гирён шудам малул,
Онҳою ҳуйу наъраи мастонам орзуст.
Гирёнтарам зи булбул, аммо зи рашки ом,
Мӯҳр аст бар даҳонаму афгонам орзуст.
Дӣ шайх бо чароғ ҳамегашт гирди шаҳр,
К-аз деву дад малуламу инсонам орзуст.
3-ин ҳамраҳони сустаносир дилам гирифт,
Шери Худову Рустами Дастонам орзуст.
Мавлоно Ҷалолиддини Балхӣ дар поёни рӯзгор басо мустаманд ва дилшикаста шуда буд. Нахуст ёди Балхӣ вайрона мекарду дилаш реш-реш мешуд ва пасон дар айёми пирӣ вафоти фарзандонаш ӯро хеле музтар ва қалбашро дардманд гардонд. Дар ғазали «Дасти ман гир, эй писар» ҳолатҳои рӯҳӣ ва қалби ноорому гирёни хешро аҷаб пурсӯз ба қалам додааст:
Дасти ман гир, эй писар, хуш местам,
Эй қади ту чун шаҷар, хуш местам.
Не, биҳил дастам, ки ранҷур аз дил аст,
Дарди дилро гулшакар, хуш местам.
То ту рафтӣ, қуввати сабрам бирафт,
То ту рафтӣ, мам дигар хуш нестсии.
Даспщоро чун комар кум гирди мам,
Ҳин, ки ман бе им комар хуш местам.
Нотавомам, рафтам аз даст, эй Хаким,
Даст ба ман не у, магар хуш местам.
Сар ҳаме печам ба ҳар сӯ ҳамчунин,
Чист, яъне, ман зи cap хуш нестам.
Чашм мебандам ба ҳар дар то ба дер,
3-ом ки бе ту бо назар хуш нестам.
Реклама
