§ 21. Лейкоситҳо. Иммунитет

§ 21. Лейкоситҳо. Иммунитет

Мечников Илья Ильич.

(1845-1916)

Олими бузурги рус, ки дар соҳаҳои гуногуни биология ҳиссаи бузург гузоштааст. Барандаи ҷоизаи Нобелӣ мебошад. Соли 1882 Мечников чун аломати эътироз университетро тарк кард ва дар хона корашро давом дод. Соли 1863 ӯ дар хусуси кувваҳои шифобахшии организми инсон ва дар бораи назарияи фагоситозии иммунитет сухан ронд.

Сохт ва вазифаҳои лейкоситҳо. Лейкоситҳо ҳуҷайраҳои беранги хун буда, дар мағзи сурх, иллики зарди устухон дар гиреҳҳои лимфатикӣ ва испурч ҳосил мешаванд. Аз ҷиҳати таркибашон 2 намуди лейкоситро фарқ кардан мумкин аст: лейкоситҳои донадор ва бедона.

Ҳамаи лейкоситҳо ядро (ҳаста) доранд.

Миқдори лейкоситҳо дар 1 мм3 хун 6-8 ҳазорро ташкил мекунад. Онҳо қобилияти ҳаракаткунӣ доранд.

Иммунитет. Лейкоситҳо дар организм вазифаи санитарӣ ё безараргардониро иҷро мекунанд. Онҳо ҳаракат мекунанд ва заррачаҳои бегонаеро, ки барои организм зарароваранд, фурӯ мебаранд ва ҳазм мекунанд. Ин ҳодисаро аввалин маротиба олими рус И.И. Мечников кашф карда, онҳоро фагоситоз (аз калимаи юнонӣ «фаго»-фурӯбаранда) ва ҳуҷайраҳои «хӯрандаро» фагоситҳо номидааст. Агар ба организм ҷисмҳои бегона хеле зиёд дохил шаванд, фагоситҳо онҳоро фурӯ бурда, ниҳоят калон ва оқибат вайрон мешаванд. Дар натиҷа моддаҳои илтиҳобовар ҷудо шуда, ҷои зарардида варам мекунад ва ҳарораташ баланд шуда, сурх мегардад.

Ҷудошавии моддаҳо боиси илтиҳоб мегардад, ба ҷои сукунати ҷисмҳои бегона лейкоситҳои навро ҷалб мекунанд.

Расми 41. Варамкунӣ

Лейкоситҳо ҷисмҳои бегона ва ҳуҷайраҳои вайроншударо нобуд сохта, миқдори зиёдашон мемиранд. Фасоде, ки дар бофтаҳо ҳангоми илтиҳоб ба вуҷуд меояд, тӯдаи лейкоситҳои нобудгашта мебошад (расми 41).

Организмро аз ҷисмҳои бегона на танҳо як худи фагоситоз муҳофизат мекунад. Илова бар ин дар организм сафедаҳои махсус - подтанҳо ҳосил шуда, ҷисмҳои бегона ва заҳри онҳоро безарар мегардонанд (расми 42). Подтан бо иштироки навъҳои махсуси лейкоситҳо ҳосил мешавад, ки на фақат дар хун, балки дар лимфа ҳам вомехӯрад. Чунин навъи лейкоситҳоро лимфоситҳо меноманд. Баъзеи онҳо ба барангезандаи як беморӣ, масалан, барангезандаи сурхча таъсир мекунанд. Мавҷудияти подтанҳо муқобилияти организмро нисбат ба бемориҳои сирояткунанда устувор менамояд. Подтанҳо метавонанд дуру дароз боқӣ монанд, бинобар ин ба организм як беморӣ дубора таъсир намекунад. Фагоситоз ва подтанҳо механизми ягонаи муҳофизати организм - иммунитет ном гирифтаанд. Иммунитет организмро аз бемориҳои сирояткунанда нигоҳ дошта, онро аз ҳуҷайраҳои мурда, тағйирёфта ва бегона халос мекунад. Реаксияи сироятнопазир сабаби ҷудошавии узвҳо ва бофтаҳои пайвандӣ мебошад.

Хелҳои иммунитет. Иммунитет 3 хел мешавад: 1) меросӣ; 2) табиӣ ва 3) сунъӣ. Иммунитети меросӣ аз насл ба насл мегузарад ва аз вақти тавлид мавдуд аст. Иммунитети табиӣ баъди ба ин ё он бемории сирояткунанда гирифтор шудани организм, баъди сиҳат ёфтан пайдо мешавад ва одам дуюмбора ба ин беморӣ гирифтор намешавад. Иммунитети сунъиро барон пешгирӣ кардани бемориҳои сирояткунанда мояҳои (ваксина) махсус тайёркарда шуда истифода мебаранд. Дар натиҷа одам ба бемориҳои исҳоли хунин, сил ва ғайраҳо гирифтор намешавад.

Расми 42. Ҳосилшавии подтанҳо

Иммунитет на ба ҳама барангезандаҳои бемориҳо қобилияти устуворӣ дорад. Бинобар ин одам ба бемориҳои грипп, зарпарвин, гулӯдард ва ғайра метавонад якчанд маротиба такроран гирифтор шавад.


Саволҳо:

1. Аз рӯи кадом нишонаҳо лейкоситҳоро ба ду гурӯҳ тақсим мекунанд?

2. Сабаби бемориҳои сирояткунанда чист?

3. Лейкосшҳо кадом вазифаҳоро иҷро мекунанд?

4. Фагоситоз чист? Иммунитет чист?

5. Кадом намуди иммунитет мавҷуд аст?

6. Зардоби шифоӣ чист?


Кори амалӣ

Сохти заррабинии хуни одам ва қурбоққа

Таҷҳизот барои амалиёт: микропрепарати рангкардаи тайёри хуни одам ва кӯрбоққа, заррабин.

Рафти амалиёт:

а) Ба кор омода кардани микроскоп.

б) Ба зери заррабин гузоштани микропрепарати хуни одам.

в) Препаратро муоина кунед. Эритроситҳоро ёфта расмашонро кашед.

г) Акнун ба зери заррабин микропрепарати хуни кӯрбоққаро гузоред.

д) Эритроситҳои хуни қӯрбоққаро муоина карда, расмашонро кашед.

Онҳо аз эритросипщои хуни одам чӣ фарк, доранд?

Фикр кунед, ки кадом хун бисёртар оксиген меорад — хуни одам ё хуни қӯрбоққа. Барои чӣ?